خسارت و آسیب های وارده به خطوط لوله
خسارت‌های مالی وارده به خط لوله گاز
در این قسمت بررسی خسارت های محتمل مالی وارده به خط لوله مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. شیوه HAZUS برای انجام این تحلیل‌ها دستورالعملی پیشهاد نموده است ولیکن در قسمتی نیز به این نکته اشاره نموده است که برای انجام این مطالعات نیازی به تبعیت کامل از این دستورالعمل نمی باشد و می‌توان در مواردی که کاربر دارای تخصص و اطلاعات کافی باشد، در این شیوه تغییراتی را نیز اعمال نمود. بنابراین برای انجام محاسبات و تخمین‌های مالی، از تجربه موجود در شرکت ملی گاز ایران بهره برده و استفاده می‌شود.
خسارت‌های مالی وارده به خط لوله به دو قسمت کلی تقسیم می‌شوند:
الف) خسارت مالی ناشی از هزینه تعمیر
ب) خسارت مالی ناشی از هزینه گاز اتلاف شده
از آنجا که گاز طبیعی ماده‌ای به شدت قابل اشتعال و انفجار است، برای حفظ ایمنی بیشتر در فرآیند طراحی و ساخت خط لوله، خطوط را توسط تجهیزی به نام شیر قطع کن خودکار به قسمتهایی با طول تقریبی ۲۰ کیلومتر تقسیم می‌کنند. یعنی در هر ۲۰ کیلومتر یک عدد از این شير قرار داده شده است. عملکرد این شیرها به این صورت است که در صورتی که شکستگی در خط لوله به وجود آید، سرعت عبور گاز از این خط لوله به شدت افزایش پیدا می‌کند و به تبع آن فشار داخل خط لوله با سرعت زیادی افت خواهد کرد. این شیرها نسبت به این شرایط حساس بوده و در صورت وقوع این شرایط تشخیص شکستگی خط لوله را می‌دهند و به صورت اتوماتیک جریان گاز را قطع کرده و جلوی اتلاف گاز و ایجاد خطرات بعدی را خواهند گرفت. این شیرها در زمان نیاز خط لوله به تعمیر نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. در فرآیند تعمیر خط لوله، چه نشتی ایجاد شده باشد و چه شکستگی، استفاده از دستگاه جوش و سنگ زنی و سندبلاست اجتناب ناپذیر است و به علت ماهیت گاز طبیعی (قابلیت انفجار)، باید خط لوله از گاز کاملا تخلیه شود.
خسارت مالی ناشی از هزینه تعمیر
دو حالت برای آسیب وارده به خط لوله وجود دارد. حالتی که لوله دچار نشتی شده باشد و حالتی که لوله دچار شکستگی شده باشد. فرآیند تعمیر هر دو نوع از این آسیب‌ها هزینه یکسانی خواهد داشت. این هزینه بر حسب هر متر طول مورد نیاز برای تعمیر بیان می‌شود و به علت اینکه آسیب‌ها موردی بوده و هزینه‌های اضافی نظیر تجهیز کارگاه، حمل و نقل تجهیزات، حفاری روی خط لوله و برداشتن عایق‌های ضد خوردگی را در بر دارد، هزینه تعمیر هر متر طول خط لوله بین پنج تا هفت برابر احداث آن می‌باشد.
هزینه تعمیر خط لوله در حالت وجود نشتی
نشتی‌های ایجاد شده در طول خط لوله بسته به میزان آسیب وارده به لوله به دو صورت کلی تعمیر می‌شوند. استفاده از روکش فولادی لوله و استفاده از قطعه جایگزین لوله دو شیوه معمول برای تعمیر لوله آسیب دیده می‌باشد. در شیوه استفاده از روکش فولادی لوله، همانگونه که در شکل ذیل مشاهده می‌شود، از دو قطعه نیم استوانه با قطر داخلی برابر با قطر خارجی لوله برای پوشاندن ناحیه آسیب دیده استفاده می‌شود و دور تا دور آن توسط قوس الکتریکی جوش داده می‌شود.
قطعه پوشاننده سطح لوله برای خط لوله با قطر ۴۸ اینچ در این شیوه معمولا دارای عرضی حداکثر تا هفتاد سانتیمتر می‌باشد. در صورتی که محدوده خرابی لوله دارای وسعت بیشتری باشد، باید برای تعمیر آن از قطعه جایگزین لوله استفاده نمود که برای استفاده از آن، قسمتی از لوله که دچار خرابی شده است را بریده و قطعه لوله کاملا سالمی را با همان مشخصات مکانیکی جایگزین آن می‌نمایند. در این فرآیند محدودیت طول خاصی برای میزان طول تعمیر خط لوله وجود ندارد.
هزینه تعمیر خط لوله در حالت وجود شکستگی
در زمان ایجاد شکستگی، به علت فشار داخلی زیاد خط لوله، لوله از محل شکستگی همانند یک مخزن تحت فشار منفجر شده و علاوه بر آسیب به خود لوله می‌تواند صدمات جانبی به تاسیساتی که در حریم خط لوله قرار داشته باشند وارد آورد. این انفجار که در اکثر موارد با سوختن و ایجاد شعله‌های عظیم نیز همراه است به علت نیروی بسیار زیاد می‌تواند به محدوده وسیعی از خط لوله آسیب وارد آورد. بزرگی این آسیب به اندازه‌ای است که برای تعمیر یک شکستگی گاها نیاز است که حدود ۵۰ تا ۱۰۰ متر از خط لوله تعویض گردد. در اینجا به صورت حداقلی فرض شده است که این آسیب فقط دو عدد لوله به طول هر کدام دوازده متر را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
خسارت مالی ناشی از هزینه گاز اتلاف شده
فرآیند تعمیر خط لوله انتقال گاز همیشه همراه با جوشکاری و عملیاتی است که منجر به اشتعال و انفجار گاز می‌گردد. لذا بدیهی است که انجام این گونه تعمیرات بدون تخلیه کامل خط لوله از گاز امکان پذیر نمی باشد. در زمان بروز شکستگی، همانگونه که اشاره شد عملکرد سریع شیرهای قطع کن خودکار در قبل و بعد از شکستگی باعث می‌گردند که میزان گاز اتلاف شده فقط به میزان محبوس شده در آن قسمت مربوطه محدود گردد. بنابراین محاسبه میزان محتوای گاز این قسمت از خط لوله که معمولا در حدود بیست کیلومتر می‌باشد، می‌تواند به ارزیابی میزان گاز اتلاف شده منجر شود.
در مورد بروز نشتی نیز برای شروع عملیات ترمیمی و تعمیری نیاز است که با بستن دستی همین شیرهای قطع کن خودکار، جریان گاز در قسمت آسیب دیده خط لوله متوقف شده و این میزان گاز از خط لوله تخلیه شود. بنابراین به دلیل مشابه میزان گاز تلف شده در هر دو فرآیند مربوط به نشتی و شکستگی با یکدیگر یکسان بوده و با فرض گاز کامل بودن گاز طبیعی، از رابطه ذیل به دست می‌آید:
که در این رابطه V نمایانگر میزان حجم گاز اتلاف شده بر حسب متر مکعب، D نشان دهنده قطر خط لوله بر حسب متر، L نشان دهنده طول قسمت تخلیه شده خط لوله بر حسب متر و Pave نیز فشار گاز داخل خط لوله بر حسب اتمسفر می‌باشد. میزان گاز تخلیه شده برای قطعه‌ای از خط لوله به طول بیست کیلومتر و با قطر ۴۸ اینچ و فشار کاری متوسط ۵۵ اتمسفر برابر با ۱۲۸۴۰۰۰متر مکعب می‌باشد. برای محاسبه قیمت گاز تلف شده برای انجام هر تعمیر خط لوله می‌توان با استفاده از قیمت جهانی گاز طبیعی که تقریبا معادل ۵/۴ دلار برای هر ۱۰۰۰ فوت مکعب است، و با در نظر گرفتن حداقل قیمت ارز مبادله‌اي به نتیجه دلخواه رسید.
